Dr Živko Andrijašević: Crnogorci protiv dinastije
by Crnogorski pokret · 01/24/2015
Živko Andrijašević
Crnogorci protiv dinastije
Živko Andrijašević
Beogradska štampa 1904. objavila da je Nikola trovač, vampir i davitelj
U pojedinim djelovima Crne Gore, ili preciznije, u dijelu koji istoričari romantičarske škole zovu crnogorskim Brdima, postoji tradicionalni animozitet prema dinastiji Petrović-Njegoš. Istorijsko izvorište tog animoziteta uglavnom su dva kontroverzna događaja: navodno nasilje nad bjelopavlićkim ženama u manastiru Ostrog (1854) i pohara Kuča (1856). Krivcem za “ostroški slučaj” plemenska istorija je označila knjaza Danila, a njegovog brata, vojvodu Mirka, smatra najodgovornijim za tzv. poharu Kuča. Iako su istoričarima uglavnom poznate činjenice u vezi sa ovim događajima, njihova plemenska verzija, koja dva čuvena Petrovića prikazuje nasilnicima, i dalje dominira u svijesti ljudi. Pod uticajem takve svijesti mnogi će i danas ustvrditi da su knjaz Danilo i njegov brat Mirko bili surovi prema Bjelopavlićima i Kučima, ali se nijednom neće zapitati: zašto je knjaz Danilo morao da šalje vojsku na Kuče i Bjelopavliće? Naravno, zna se da su vojne ekspedicije protiv Bjelopavlića i Kuča preduzete zbog postojanja snažnog turskog uticaja u ovim plemenima.
Nepobitni istorijski izvori svjedoče da su u periodu od 1853. do 1856. mnogi Kuči i Bjelopavlići, među njima i oni najugledniji, pristupili ruci skadarskog Osman-paše. Uticaj Crne Gore u ove dvije važne pogranične oblasti (jedna prema Podgorici, druga prema Skadru) time je bio ozbiljno doveden u pitanje. Knjaz Danilo je najprije sa nekoliko pisama pokušao da brđanske turkofile odvrati od Osman-paše, a kada njegove poslanice nijesu dale željeni rezultat, knjaz je na Brđane poslao vojsku. Prema tome, nijesu se Bjelopavlići i Kuči sukobili s Petrovićima braneći svoju čast, nego su se Petrovići sukobili s njima da bi ih od nečasnih stvari odučili. Naravno, plemenska istorija, jasno je zbog čega, oba događaja prikazuje kao posljedicu nasilničke prirode dvojice Petrovića. I sve dok takva istorijska vizura postoji, današnji potomci ovih turskih saveznika iz Brda mogu držati u pozlaćenom ramu svoje nesolidne pretke. Na taj način turski prijatelji iz opjevanih plemena, umjesto jedinice iz “istorijskog vladanja”, dobijaju oreol žrtava i stradalnika, a istinski borci za crnogorsku nezavisnost, Danilo i Mirko, postaju nasilnici i tirani.
Naravno, dvojica velikih Petrovića - Danilo i Mirko, nijesu baš bili državnici mirotvoračkog profila. Da su prilikom obračuna sa turskim pristalicama u Brdima Petrovići bili netaktični, isključivi, surovi i ponekad nepravedni, ne treba ni sumnjati. Pa ipak, nije njihov katunski mentalitet glavni uzrok takvog odnosa prema pobunjenicima iz Brda, već je glavni uzrok sama priroda političkih obračuna s veleizdajnicima. Kada se država obračunava sa svojim životnim neprijateljima, onda tu, po prirodi stvari, nema mnogo suptilnosti i obzira. Tako je to i kod najcivilizovanijih naroda, a ne samo kod Balkanaca iz plemensko-patrijarhalnog kruga. Uostalom, da su se neki Kuči i Bjelopavlići borili protiv zvanične vlasti novinama i brošurama, vjerovatno bi im vojvoda Mirko razvalio štampariju, ali budući da su se Cetinju pokušali suprotstaviti oružjem, sudbinu koja ih je snašla sami su izazvali. Ni Kučima ni Bjelopavlićima Petrovići nijesu krivi što su između Cetinja i Skadra, izabrali Skadar. Država čijem su stvaranju nesumnjivo doprinijeli, surovo ih je kaznila zbog počinjene izdaje. Iako su Petrovići ponajmanje krivi za njihov nesrećni izbor, animozitet prema ovoj državotvornoj dinastiji postoji do današnjeg dana.
Za razliku od Danila i Mirka, animozitet prema kralju Nikoli ima dominantno izvorište u političkoj, a ne plemenskoj svijesti. Kraljevi protivnici uglavnom mu zamjeraju dvije stvari: nedemokratsko vladanje i nacionalno-političku ambivalenciju.
Stvaranje animoziteta prema kralju Nikoli počinje još krajem 19. vijeka, i to u beogradskoj štampi, koja je o njemu pisala kao o surovom tiraninu, pokvarenjaku i lihvaru. Krajem 1904. u beogradskom “Dnevnom listu” objavljen je članak u kome se pridodaje da je crnogorski gospodar trovač, vampir i davitelj! Kasnije, u vrijeme svjetskog rata, kampanju protiv kralja Nikole nastavili su pripadnici “Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje”, koji nijesu žalili truda da ubijede javnost da je crnogorski vladar omraženi tiranin, nacionalni izdajnik i zločinac. Za vrijeme okupacije 1916-1918, u Podgorici je nastala i najčuvenija crnogorska rugalica: “Kralj Nikola ukro vola...” Pjesmu su, prema jednom svjedočenju, pred džamijom Glavatovića najprije pjevali neki podgorički muslimani. U prvobitnoj verziji, pjesma je glasila:
“Kralj Nikola ukra vola
a kralj Petar stara кola
pa se voze preko mora...”
Nedugo zatim, u vrijeme jugoslovenske kraljevine, pjesmu je “napustio” kralj Petar, a kralj Nikola je ostao da sa ukradenim volom bježi preko Kotora. O tome kako je za vrijeme Kraljevine Jugoslavije unižavan i diskreditovan kralj Nikola mogla bi se napisati čitava knjiga.
Vjerovatno zaveden tim nekritičkim pristupom, nedavno je jedan istoričar mlađe generacije napisao da je kralj Nikola bio apsolutista, koji je besomučno progonio “napredne ljude”. Da je kralj Nikola bio apsolutista, to je tačno - i logično! Vladar koji s 45 upravlja državom koja nema Ustav i parlament, i koja nema uslova da ga ima, može jedino biti apsolutni vladar. I što je tu neobično? Međutim, svaki apsolutista nije obavezno i tiranin. Za istoričara koji je iznio konstataciju o kraljevom progonu “naprednih ljudi”, to ide jedno s drugim. Zaveden ideološkim parolama, ovaj istoričar u “napredne ljude”, koje je kralj Nikola početkom 20. vijeka progonio, ubraja: Lazara Sočicu, Todora Božovića, Marka Dakovića, Andriju Radovića... Zamislite pamet istoričara za koga je vojvoda Lazar Sočica “napredna ličnost”! Vojvoda koji je čitavu Pivu pretvorio u svoj spahiluk, i koji je bio poznat kao jedan od najvećih crnogorskih zelenaša, u očima istoričara postaje “napredna snaga”, samo zato što ga hapsi jedan apsolutista. Kakva je tek “napredna snaga” Marko Daković, koji zajedno sa svojim istomišljenicima, pripada terorističkoj organizaciji “Crna ruka”. Zamislite demokratski sistem nad kojim bdije “Crna ruka”. Uostalom, koliko su uistinu bile napredne političke grupacije koje su okupljale protivnike kralja Nikole, uvjerili smo se poslije 1918. godine.
Kakav je kralj Nikola “tiranin”, najbolje se može spoznati na osnovu njegovog odnosa prema podanicima. Opšte je poznato da je kralj Nikola bio vjerovatno jedini balkanski i evropski vladar koji je svojim podanicima pozajmljivao novac (bez kamate), nezavisno od njihovog porijekla, položaja ili zasluga. Potrebiti podanici nijesu se ustručavali da od ovog “tiranina” traže novčanu pozajmicu, odnosno, da im kupi kravu, sjeme ili đeci knjige za školu. I Gospodar je ozbiljnom moliocu najčešće pomagao. Onda kada nije mogao udovoljiti zahtjevu, kralj Nikola je sa nekoliko riječi obavijestio molioca o tome. Na jednoj neobjavljenoj molbenici kralj je napisao: “Što se mene tiče ja ti ne mogu uzajmiti, premda si mi prvi zajam pošteno povratio.”
