Novak Adžić: CRNOGORSKA EMIGRACIJA
by Crnogorski pokret · 01/24/2015
Novak Adžić
Novak Adžić
Službeno glasilo Kraljevine Crne Gore, »Glas Crnogorca« (Nej kod Pariza, od 27. jula 1919., godina izlaska 47, br. 75, na str. 4) obavljuje pismo Rada Krivokapića, crnogorskog emigranta, koji je iz Crne Gore izbjegao od okupacionog srpskog terora.
Rade Krivokapić je to pismo napisao u Parizu 31. juna 1919. godine. U njemu on navodi kako je od strane vlasti uhapšen, te da je tamnovao četiri i po mjeseca, da je mučen, ali i da je uspio pobjeći. Pored ostalog, on piše i ovo: »Čitava sela, naročito oko Nikšića su razrušena i opljačkana od strane Srbijanaca. Srbijanci zabranjuju i nošenje crnogorskog ruha, a naročito kape. Izrodi i plaćenici srbijanski uzeli su šajkaču, ili su na crnogorsku kapu stavili Petar I (P I) umjesto Nikola I (N I). Međutijem, ogromna većina naroda, muško i žensko, stavili su kao u velikoj koroti crno na kapu, pošto im je zabranjueno nošenje crogorske kape. Narod je tim baš pametno rekao što misli o sadašnjem položaju Crne Gore«,navodi crnogorski patriota Rade Krivokapić.
Prinuda na Vranjini: O tome kako su okupacione civilne i militarne vlasti u doba nasilne aneksije Crne Gore 1918. godine atakovali na crnogorske svetinje, vrijednosti, i simbole; narodne znamenitosti, nošnju, uvjerljivo svjedoči i prinuda nad Crnogorcima učinjena tokom maja 1919. godine na crkvenom saboru kod Manastira Sv. Nikole na ostrvu Vranjini na Skadarskom jezeru, koji se tradicionalno održavao.
O tome piše u svojim bilješkama i Nikola Tomanov Zec (rođen 1900 u Trnovu kod Virpazara, umro 15. II 1970 u Los Anđelesu), crnogorski patriota, učesnik Božićnog ustanka 1918. godine, poslije kojeg je izbjegao u Italiju. U rukopisnoj zaostavštini Nikole T. Zeca, čiji je dio njegova porodica ustupila crnogorskom nezavisnom nedjeljniku iz Podgorice »Monitoru« za objavljivanje, navode se činjenice o tome što se dogodilo na crkvenom saboru kod manastira Svetog Nikole na Vranjini 9. maja 1919. godine.
U tom kontekstu on navodi i sljedeće: » Ljudi su na glavama nosili crnogorske kape sa inicijalima »N I« (Nikola Prvi), kakve su se decenijama nosile u Crnoj Gori. Na tom saboru došao je i načelnik okruga Cetinjskog, Mitar S. Vukčević, jedan od osuđenih u bombaškoj aferi. On je lično štapom obarao te kape ljudima sa glava. Ova činjenica, inače vrlo interesantna za ocjenu karaktera, baca punu svjetlost na neviteške gestove ondašnjih visokih funkcionera. Crnogorci su se u ono doba vrlo nelagodno osjećali, ako im i slučajno padne kapa s glave, a kad im se to desi na ovako nasilnički način, za njihove pojmove bolje je bilo da im odleti glava. Načelnik je sobom doveo bio i žandarmeriju«, piše Nikola Tomanov Zec.
Ideje bez časti: Prema činjenicama koje iznosi Nikola T. Zec, poslanik tzv. Podgoričke skupštine Miloš Jovanović »predlagao je da se ćivot Svetog Petra izbaci iz Cetinjskog manastira i javno spali na Balšića pazaru, »da se narod ne klanja pred jednom smrdljivom lješinom«, navodi Nikola T. Zec u svojim bilješkama riječi tog učesnika tzv. Podgoričke skupštine.
Duhovni inspirator Božićnog ustanka 1918. godine, crnogorski premijer Jovan Simonov Plamenac je, u jednom pismu, opisujući situaciju u Crnoj Gori u vrijeme njene okupacije i aneksije izvršene 1918. godine od strane zvanične Srbije, naveo i ovo: »Da se nijesu tadašnje savezničke vlasti velikih sila umiješale, htjele su okupatorske vlasti spaliti mošti Svetog Petra Cetinjskog iSvetog Vasilija Ostroškog, onako kao što je Sinan paša spalio na Vračaru ostatke Svetog Save Nemanjića. Program je bio da se uništi sve što je narodu sveto. Porušili su spomenik pobjedniku Grahovske bitke, Velikom Vojvodi Mirku Petroviću, samo radi toga, što je bio otac kralja Nikole«, navodi Jovan Simonov Plamenac.
Tortura na vojvodom Božom Petrovićem: Jedan od najistaknutijih protivnika okupacije i aneksije Crne Gore 1918. godine i pristalica odbrane slobode i nezavisnosti Crne Gore bio je i proslavljeni crnogorski vojvoda Božo Petrović ( zvali su ga »gospodin Božo«; rođen 1847 - umro1927). Bio je veoma bliski rođak kralja Nikole i jedno vrijeme, sve do rođenja Nikolinog sina princa Danila, i prijestolonasljednik. Vojvoda Božo Petrović je bio uspješan vojskovođa, političar i diplomata: sa vojvodom Stankom Radonjićem bio delegat Crne Gore na Berlinskom kongresu 1878. godine; bio je predsjednik Crnogorskog Senata, predsjednik Državnog Savjeta i Velikog Suda, te i ministar unutrašnjih djela.
Nakon srpske okupacije i aneksije Crne Gore 1918. godine i on je bio izložen teroru, mučenju i prinudi od strane novouspostavljenih vlasti. Vojvoda Božo Petrović jedan je od organizatora Božićnog ustanka crnogorskog naroda 21. decembra 1918. godine. Uoči izbijanja ustanka stari crnogorski vojvoda uhapšen je u Nikšiću decembra 1918. godine. Šikaniran je i maltretiran od strane okupacionih vlasti i njihovog sreskog načelnika Tomića. Utamničen je u podgorički zatvor »Jusovača«.
Nikola Tomanov Zec povodom hapšenja vojvode Boža Petrovića navodi:»Prilikom sprovođenja vojvode Boža Petrovića iz nikšićkog u podgorički zatvor, na Bogetićima rekao mu je Marko Savićević: »kako bi bilo vojvodo da te pojašem do Podgorice?«. Do ovog jahanja nije došlo, ali je tačno da mu je Savićević oduzeo skupocjeni štap, koga je stari vojvoda decenijama nosio i koji mu je za ovu priliku bio vrlo potreban«. Tamnovao je vojvoda Božo Petrović u podgoričkoj Jusovači više od jedne godine, poslije čega je interniran u Sarajevo. Stradao je vojvoda Božo Petrović zato što je trajno bio vjeran Domovini, Kruni i Zastavi Crnogorskoj.
Opasnost za red i mir: Načelnik Okruga Cetinjskog Č. A. JevđenijevićPovjereniku Kraljevske Vlade za Crnu Goru, tj. okupacionom civilnom guverneruIvanu Loli Pavićeviću, u aktu Pov. br. 315 od 2. jula 1919. godine, dostavlja službeni dopis o obustavljanju plate Vladu Petroviću i penzije Božu Petroviću.
Vojvoda je Interniran u Sarajevo, a od strane vlasti je okrakterisan kao »opasan za današnje stanje i red«. Kasnije je oslobođen, ali se stalno bio pod nazorom i prismotrom vlasti.
Kad je umro kralj Nikola u izganstvu 1. marta 1921. godine, tražio je vojvoda Božo Petrović od tadašnjeg srpskog mitropolitra na Cetinju dr Gavrila Dožića da se održi na Cetinju, u Manastirskoj Crkvi parastos preminulom crnogorskom suverenu. Dožić ga je uputio da sa tom namjerom upozna okružnog načelnika Cetinje Mitra S. Vukčevića. Parastos kralju Nikoli održan je kao privatnom licu, a ne kao vladaru. Nije imao javni karakter, niti je održan onako kako je trebalo. Održan skoro u tajnosti, na način kako Kralj Nikola ni po čemu nije zaslužio. Povodom održavanja parastosa kralju Nikoli na Cetinju su se tada događali opasni incidenti i konflikti, o čemu je dijelom pisao i mitropolit Gavrilop Dožić 21. marta 1921. godine, u pismu zastupniku ministra vjera u beogradskoj VladiVelizaru Jankoviću.
Načelnik podgoričkog Okruga Bošković, u izvještaju od 8. februara 1922. godine načelniku cetinsjkog Okruga dostavlja spisak, kako on to formuliše, »Glavnih ageneta Jovana Plamenca i Milutina Vučinića, koji rade po njihovim instrukcijama i sa kojima stoje u stalnoj vezi«, pa, pored ostalih, za okrug Nikšićićki kao glavne agente pominje i vojvodu Boža Petrovića, vojvodu Đura Petrovića i Marka Petrovića.
Dokumenta o teroru: Knjiga »Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića-Dokumenta o zločinima Srbijanaca u Crnoj Gori«, objavljena je u Kraljevskoj Crnogorskoj državnoj štampariji u Rimu 1921. godine u izdabnjuOdbora crnogorskih izbjeglica čiji je predsjednik bio akvokat Vladimir Đikanov Popović (rođen 1884-umro u progonstvu 1926).
Vladimir Đ. Popović je bio crnogorski intelektualac i rodoljub, pravnik i publicista, bivši predsjednik Cetinjske opštine, ministar pravde u crnogorskoj Vladi u egzilu te prvi crnogorski sineasta ( film »Vaskresenja ne biva bez smrti«). U toj knjizi, na strani 25, piše i ovo: » 25 decembra 1919. godine Srbijanci su zapalili selo Dide (opština Bjelička, oblast Cetinjska). Stanovnici su bili pobjegli, izuzimajući starih i bolesnih. Među njima nalazili su se bolesnici : Nikola Vujić i Božo R. Bigović. Obojica su bili ubijeni. Majka Nikole Vujića, koja je pokušala braniti nevinog sina, bila je isprebijana i ostavili su je polumrtvu«.
Crnogorski junak i patriota, borac za pravo, čast i slobodu Crne Gore bio je i komita Mićo Niković iz Crmnice. On se, sa gerilskom grupom sukobio u crmničkom Goliku, sa okupacionim potjerama. Bio je opsadiran u jednoj jami iz koje se branio dok je mogao, dakle, sve dok nije ostao bez municije. Nije se htio predati, već je aktivirao bombu, sio je na nju, ali ona nije eksplodirala. Okupaciona potjera ga je potom uhvatila i svezala. Potom su Miću Nikoviću, kako navodi Nikola T. Zec, »vezane ruke pekli cigaretama, pljuvali ga, tukli i psovali. Doveden na Virpazar i upitan od strane načelnika Luke Lekića, da li se kaje što je uradio, Niković je odgovorio: »Moja je kuća bila vječita stražarnica na pragu Crmnice. Moji preci krvavo su se svetili Turcima i oni njima, ali im nikada nijesu učinili, što meni učiniše neki Crmničani, za koje do sada ne čuste ni znadoste. Ni od čega se ne kajem, samo žalim što me sreća izdade da ih ne potučem«. »Nemoj tako govoriti pred sudom jer bi ogao izgubiti glavu« - rekao mu je načelnik. »Glava bez obraza nije glava nego ono drugo. Takva glava meni ne trea, a ko misli da mu lijepo stoji neka je nosi«. Pred sudom poslje dvije godine otezanja, utvrđeno je da su isti ljudi koji su poginuli na Petrovoj Ponti, silovali njegovu ženu i sestru đevojku, pošto su mu kuću opljačkali i zapalili. Bez obzira na sve to on je osuđen na 20 godina robije« piše Nikola T. Zec.
Tako je prolazio golgotu crnogorski komita Mićo Niković sa svojom porodicom od okupacione soldateske i domaćih renegata u njihovoj službi.
